Redakcja
Teksty zamieszczone w kolejnym roczniku „Sacrum et Decorum” koncentrują się wokół złożonej problematyki sacrum w plastyce XIX i XX wieku, ukazując niektóre aspekty tego zjawiska rozważane z uwzględnieniem odmiennych perspektyw badawczych.
Zamieszczony na wstępie artykuł Joanny Lubos-Kozieł zawiera syntetyczny obraz problematyki badawczej związanej z XIX-wiecznym malarstwem sakralnym, wyraźnie wskazując na potrzebę wyodrębnienia w opracowaniach naukowych realizacji o charakterze kultowym. Autorka tekstu wysuwa ogólne postulaty dotyczące metodologii badań i kryteriów oceny dzieł sztuki sakralnej, sygnalizując jednocześnie trudności i przeszkody związane z podjęciem tych zagadnień.
Piotr Krasny w artykule poświęconym kształtowaniu się ikonografii związanej z XIX-wiecznymi objawieniami maryjnymi analizuje splot uwarunkowań kulturowych implikujących kryzys sztuki sakralnej tego czasu, rozdartej pomiędzy dążeniem do idealnego, ponadzmysłowego piękna a ograniczonymi możliwościami wypowiedzi artystycznej. Omawiane przez Autora przykłady francuskie mają swoje analogie również w Polsce, by przytoczyć kult obrazu Miłosierdzia Bożego, a towarzyszący im sposób myślenia o sztuce sakralnej nadal wpływa na jej rozwój.
Szeroką i wieloaspektową analizę postrzegania współczesnej sztuki sakralnej zawiera artykuł Ewy Klekot, pisany z pozycji ponowoczesnej antropologii kulturowej. Autorka rozważa kwestie wartościowania dzieła sztuki w odniesieniu do twórczości religijnej, w tym także kiczu religijnego, wskazując na wielość uwarunkowań kształtujących postawy estetyczne współczesnego człowieka. Jej wypowiedź skłania do refleksji nad poszerzeniem horyzontów badawczych tradycyjnej historii sztuki, przede wszystkim w zakresie formułowania kryteriów oceny dzieła sztuki, uwzględniających także przesłanki pozaartystyczne.
Ewa Klekot formułuje swoje spostrzeżenia przede wszystkim w odniesieniu do kultury współczesnej i właśnie sztuki ostatniego stulecia dotyczy zasadniczy blok artykułów bieżącego numeru „Sacrum et Decorum”. Dominuje w nim tematyka graniczna, odnosząca się do obecności sacrum w sztuce niezwiązanej ani z kultem, ani z konwencją stylistyczną łączoną zazwyczaj z twórczością o charakterze sakralnym.
Inicjujący tę część rocznika artykuł Tadeusza Boruty, znanego malarza i teoretyka sztuki, chociaż stanowi egzegezę rozważań Jana Pawła II na temat twórczości artystycznej będących rodzajem poetyckiej kontemplacji arcydzieła malarstwa sakralnego, pozwala na refleksję o charakterze uniwersalnym, dotyczącym obecności Boga w sztuce, niekoniecznie ograniczonej funkcją liturgiczną, czy nawet religijną.
Sposobu wyrażania treści transcendentnych inspirowanego teologią lub formą ikony poszukują artyści prezentowani w artykule Renaty Rogozińskiej – autorki syntetycznych opracowań z zakresu sztuki współczesnej, w tym przede wszystkim sakralnej. W tekście publikowanym na łamach „Sacrum et Decorum” została omówiona wyłącznie twórczość niezwiązana z kultem religijnym, a zestawienie prac kilkunastu uznanych artystów i wzmianki o kilkudziesięciu dalszych wskazują, jak istotnym nurtem polskiej plastyki współczesnej są poszukiwania sacrum inspirowane formami obrazowania chrześcijańskiego Wschodu. Autorka analizuje i systematyzuje niezwykłą różnorodność treściowych i formalnych, bezpośrednich i pośrednich nawiązań do tradycji obrazowania właściwej tradycji bizantyńskiej występujących we współczesnej sztuce polskiej, tworząc kolejną syntezę, zachęcającą do eksploracji zagadnienia szczegółowo omówionego przez nią w wydanej ostatnio monografii.
Tekstowi nadesłanemu przez Michaela Broetje towarzyszą artykuły Mariusza Bryla i Michała Haakego – badaczy reprezentujących poznańskie środowisko naukowe i popularyzujących teorie niemieckiego uczonego na gruncie polskiej historii sztuki. Michael Broetje proponuje pogłębioną i dość kontrowersyjną analizę dzieła sztuki abstrakcyjnej powstałego w połowie ubiegłego wieku, odsłaniając przed oczyma czytelnika kolejne warstwy i aspekty możliwości interpretacyjnych omawianej przez siebie pracy. Autor odczytuje zawarte w niej treści metafizyczne odnoszące się do Absolutu i jego relacji z jednostkowym bytem, włączając następnie potencjalnego widza i jego możliwości percepcji w powołaną przez siebie strukturę związków wewnątrzobrazowych.
Poprzedzający wypowiedź Broetjego tekst Mariusza Bryla stanowi wprowadzenie do teorii tego uczonego, niezbyt jeszcze popularnych i często budzących zastrzeżenia wśród polskich historyków sztuki. Natomiast artykuł Michała Haakego uznać można niejako za kontynuację (czy też rozwinięcie) myśli Broetjego w kwestii możliwości uobecnienia sacrum poprzez formy sztuki abstrakcyjnej. Błyskotliwa analiza cyklu współczesnych prac w kontekście suprematystycznej teorii i jej realizacji w sztuce początków minionego stulecia artykułuje i porządkuje podstawowe aspekty zagadnienia oraz inspiruje do dalszych rozważań.
Za podsumowanie problematyki artykułów omówionych powyżej uznać należy wypowiedź Grzegorza Sztabińskiego – artysty, filozofa i teoretyka sztuki. Prześledził on – od starożytności aż po czasy współczesne – związki zachodzące pomiędzy estetyką a duchowością w sztuce. Koncentrując się na zjawiskach występujących w wieku XX, Autor omawia swoistą zmianę paradygmatu, jaki w interesującym go zakresie przyniósł abstrakcjonizm, ale i kryzys duchowości w sztuce doby bezrefleksyjnego konsumpcjonizmu schyłku stulecia.
Zasadniczy trzon dziewięciu artykułów poprzedzonych wstępem Redakcja „Sacrum et Decorum” pragnie uzupełnić o nowy dział zawierający: sprawozdania z wydarzeń istotnych, naszym zdaniem, dla rozwoju badań nad współczesną sztuką sakralną, recenzje ważniejszych publikacji w tym zakresie, prezentacje osobowości szczególnie zasłużonych dla badań nad twórczością sakralną XIX i XX wieku, czy też swobodne refleksje wokół zagadnień związanych z problematyką pisma.
W bieżącym numerze zamieszczamy informację o utworzeniu przy Wydziale Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej. Sprawozdaniu towarzyszy krótki tekst duchowego patrona nowo powołanej jednostki – profesora Andrzeja K. Olszewskiego, który dorobek swojej ponad trzydziestoletniej pracy przekazał na rzecz Centrum.
Redakcja żywi nadzieję, że kolejny numer „Sacrum et Decorum” zostanie przyjęty przez Czytelników z życzliwością i zainteresowaniem.
Redakcja