Stopień zaawansowania badań nad malarstwem monumentalnym we wnętrzach sakralnych (malarstwo ścienne, mozaika, sgraffito, witraż) w przedziale czasowym obejmującym okres od XIX do początków XXI wieku jest bardzo zróżnicowany. Obok imponujących skalą projektów poświęconych sztuce witrażu do 1945 roku podejmowanych w środowisku krakowskim występują poważne zaniedbania w innych dziedzinach, szczególnie dotkliwe w zakresie malarstwa ściennego. Jednocześnie, wobec nietrwałości stosowanych współcześnie technik malarskich, duże zespoły wartościowych malowideł ulegają zniszczeniu, niekiedy poddawane nieudolnej konserwacji, a najczęściej – usuwane. Należy podkreślić, że największe zniszczenia dotyczą realizacji powstałych w ostatnim półwieczu, niejednokrotnie nowatorskich w ujęciu, a więc też trudnych do zaakceptowania dla większości odbiorców poszukujących w świątyni sztuki powielającej tradycyjne formy.

W zaistniałej sytuacji za niezmiernie ważne należy uznać wykonanie dokumentacji prac często wartościowych, ale jeszcze niepodlegających ochronie konserwatorskiej oraz zebranie i zabezpieczenie materiałów pozwalających na odtworzenie realizacji niezachowanych, a istotnych dla obszaru badań związanych z malarstwem monumentalnym. Na możliwie obiektywną ocenę zjawiska pozwoli jednak dopiero dokonanie interpretacji stylu i ikonografii poszczególnych zespołów dzieł, a także dorobku ich twórców, a następnie zebranie i podsumowanie problematyki odnoszącej się do całokształtu zagadnienia zarówno w zakresie założeń teoretycznych, jak i praktyki realizacyjnej. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługują relacje tego typu realizacji z historyczną i współczesną formą architektury.

Wątek poświęcony powyższym kwestiom zostanie włączony jako jeden z wiodących do obecnej i kolejnych edycji rocznika „Sacrum et Decorum” w nadziei, że w ten sposób przyczynimy się do popularyzacji interesujących dokonań artystycznych z dziedziny współczesnej sztuki sakralnej, często niesłusznie pomijanych i lekceważonych także przez wiernych i administratorów obiektów, w których się znajdują.

Dotychczas tematyka ta pojawiała się na łamach naszego rocznika sporadycznie w formie artykułów mo- nograficznych stanowiących prezentację poszczególnych obiektów. Podobny charakter mają teksty zebrane w ni- niejszym tomie. Artykuł Beaty Studziżby-Kubalskiej zawiera omówienie niezrealizowanego projektu dekoracji malarskiej kaplicy Jana III Sobieskiego na Kahlenbergu. Tekst ten stanowi dopełnienie artykułu omawiającego dzieje kaplicy i jej wystroju, który został opublikowa- ny w naszym roczniku przed dwoma laty.
Do autorów przybliżających na naszych łamach Czytelnikom twórczość Jerzego Nowosielskiego dołączyła Zofia Szot, która swój tekst poświęciła cerkwi w Białym Borze. Wnikliwa analiza, odrzucająca tradycyjny podział na architekturę i malarstwo, ukazuje to wyjątkowe dzieło Nowosielskiego nie tylko jako podsumowanie jego dorobku artystycznego, ale także odzwierciedlenie stosunku artysty do religii i znaczenia sztuki w świątyni chrześcijańskiej.

Spośród najnowszych realizacji z dziedziny malarstwa monumentalnego na uwagę zasługuje opisany przez ks. Leszka Makówkę wystrój krypty grobo- wej biskupów katowickich w podziemiach śląskiej katedry, zaprojektowany i wykonany przez Joannę Piech i Romana Kalarusa. Natomiast jedyny w tym tomie tekst omawiający zespół malowideł kościelnych poza Polską został przygotowany przez ks. Ryszarda Knapińskiego. Autor skoncentrował się na odczytaniu i interpretacji bogatego programu ikonograficznego malowideł bazyliki Serca Jezusowego w szwajcarskim Lugano, wskazując na zawarte w dziele włoskiego artysty Vittoria Traininiego treści dogmatyczne i mistagogiczne właściwe doktrynie Kościoła katolickiego doby potrydenckiej.

Przykładem integracji sztuk we wnętrzu sakralnym jest wystrój wnętrza kościoła w podkieleckiej Bilczy zaprojektowany przez rzeźbiarza Macieja Zychowicza i malarza Adama Brinckena. Ta najnowsza realizacja twórców, którzy od lat z powodzeniem współpracują, wizualizując prawdy wiary językiem człowieka współczesnego, została przedstawiona przez Adama Organistego.

Wystrój wnętrza kościoła w Bilczy przywołuje temat kompozycji rzeźbiarskich powstających z inspiracji religijnych. W niniejszym tomie kwestia ta pojawia się na marginesie wątku wiodącego za sprawą eseju Jerzego Fobera, rzeźbiarza, którego dzieła stanowiące plastyczną refleksję autora na marginesie lektury tekstów biblijnych, tak subiektywną, że dotychczas eksponowane bywały wyłącznie w przestrzeniach galeryjnych. Odbiegająca od konstrukcji artykułu naukowego swobodna wypowiedź artysty na temat własnej twórczości i znaczenia w niej wątków metafizycznych pojawia się po raz pierwszy na łamach naszego pisma jako forma materiału źródłowego i istotne dopełnienie tekstów ujmowanych z perspektywy badacza sztuki.

Redakcja