Redakcja
Postępujące w ostatnich dziesięcioleciach rozluźnienie ograniczeń dzielących poszczególne dyscypliny naukowe przyczynia się do poszerzenia obszarów badawczych i otwiera nowe perspektywy, szczególnie w zakresie szeroko rozumianej humanistyki. Dzięki wymianie doświadczeń metodologicznych możliwe staje się uzyskanie coraz bardziej wyszukanych narzędzi pozwalających uchwycić zjawiska wymykające się dotychczas opisowi i naukowej analizie. Jednocześnie rozwój technologii informatycznych pociąga za sobą niewiarygodne wręcz przyspieszenie obiegu idei i intensyfikację badań.
Ta nowa sytuacja otwiera także możliwości eksploracji kwestii związanych ze sferą duchową, a w szczególności z religią i towarzyszącymi jej działaniami na polu kultury i sztuki. Oznaki ożywienia i fermentu twórczego widoczne od dawna w wielu innych gałęziach humanistyki zaczęły jednak stosunkowo późno przenikać do dyscyplin badających duchowość człowieka współczesnego i wiążące się z nią zagadnienia kulturowe. Dopiero ostatnie lata przynoszą tu pewne zmiany, a wśród coraz liczniej podejmowanych przedsięwzięć można odnotować między innymi sesje i sympozja popularyzujące wyniki tego typu badań, jak chociażby zorganizowaną przez Katholieke Universiteit w Leuven w roku 2013 konferencję „Esthetics and Spirituality: Places of Interiority”.
Jednym z coraz częściej poruszanych tematów badawczych jest specyfika wnętrza sakralnego jako miejsca szczególnych zdarzeń o charakterze religijno-artystycznym. Literatura i sztuka, spojone liturgią, stanowią tylko element szerszego zjawiska, którego podstawowym czynnikiem jest człowiek, jego dążenie do przekroczenia granic transcendencji i poszukiwanie kontaktu z Absolutem. Całościowe ujęcie tegoż zjawiska wymykało się dotychczas instrumentarium naukowemu głównie z powodu wspomnianej już izolacji poszczególnych dyscyplin. Tradycyjny warsztat historyka sztuki, literaturoznawcy czy teologa jest zbyt ubogi dla dokonania analizy obrazu, słowa i wydarzenia, funkcjonujących w naturalnym kontekście wnętrza sakralnego.
Kompleksowość tej problematyki staje się coraz częściej przedmiotem zainteresowań naukowych, by wymienić chociażby międzynarodowe seminaria organizowane przez włoską Comunità di Bose, wspólnotę duchownych i świeckich różnych wyznań chrześcijańskich. Plonem tych spotkań są teksty zawarte w tomach Liturgia e arte. La sfida della contemporaneità (2010) oraz Ars liturgica. L’arte a servizio della liturgia (2012). Z podobną tematyką próbowali się zmierzyć także uczestnicy rzeszowskiej konferencji „Człowiek w przestrzeni sakralnej. Liturgia, literatura, sztuka”, zorganizowanej jesienią 2013 roku przez jednostki Uniwersytetu Rzeszowskiego i Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II w Krakowie.
W rozważaniach nad całokształtem zjawisk kulturowych istniejących w przestrzeni sakralnej nie można pomijać badań prowadzonych z perspektywy antropologicznej, która klasyfikuje estetyczny wymiar liturgii w kategoriach modnego obecnie performance’u (m.in. publikacje Kamili Baranieckiej-Olszewskiej).
Wyznaczona architektonicznie sfera sacrum stanowi również tematyczną oś najnowszego tomu „Sacrum et Decorum”. W artykule Grażyny Ryby odnajdzie Czytelnik analizy kilku odmiennych przykładów kreowania przestrzeni sakralnej w sztuce najnowszej, natomiast w tekście Przemysława Michalskiego poruszona została m.in. problematyka odbioru wnętrza kościelnego we współczesnej liryce anglosaskiej. Literacki zapis przeżycia artystyczno-religijnego jest również kwestią, jaką porusza w swoim studium Katarzyna Szewczyk-Haake.
W badaniach nad współczesną sztuką sakralną niezwykle ważną rolę pełnią teksty o charakterze dokumentacyjnym, ktore wprowadzają do obiegu naukowego interesujące prace i koncepcje artystyczne, wcześniej często nieznane. Niemal równie ważne jest odtworzenie kontekstu powstania tych dzieł, głównie na podstawie rozmów z żyjącymi jeszcze świadkami i archiwaliów, najczęściej dobrze i licznie zachowanych z uwagi na niezbyt odległą perspektywą czasową. Do takich niezmiernie cennych publikacji należą zamieszczone w najnowszym tomie „Sacrum et Decorum” teksty poświęcone realizacjom z zakresu malarstwa monumentalnego drugiej połowy XX wieku w świątyniach Wrocławia. Krystyna Czerni, wytrawna badaczka twórczości Jerzego Nowosielskiego, poświęciła swój artykuł wrocławskim witrażom i polichromiom tego krakowskiego artysty. Powołując się na niepublikowane dotychczas materiały źródłowe, autorka odtwarza okoliczności powstania tych realizacji, ale i zajmuje się kwestią ich odbioru przez wiernych. Zapewne z zainteresowaniem Czytelników spotka się również tekst Anny Siemieniec poświęcony wrocławskim witrażom Adama Stalony-Dobrzańskiego – niezwykle ciekawego twórcy, który jednak nie doczekał się jeszcze monografii. Miłośników sztuki witrażowej odeślijmy w tym miejscu także do właśnie wydanego, pierwszego tomu Korpusu witraży z lat 1800–1945 w kościołach rzymskokatolickich metropolii krakowskiej i przemyskiej autorstwa Danuty Czapczyńskiej-Kleszczyńskiej i Tomasza Szybistego we współpracy z Pawłem Karaszkiewiczem i Anną Zeńczak (redaktorami serii są Wojciech Bałus i Tomasz Szybisty). Monografia ta, dotycząca witraży w kościołach i kaplicach dekanatów krakowskich, zasługuje na odrębne omówienie, które postaramy się zamieścić w przyszłości. Tymczasem pragniemy polecić Czytelnikom „Sacrum et Decorum” artykuł Inge Scheidl o architekturze sakralnej Wiednia przełomu XIX i XX wieku. Choć jest to studium oparte głównie na opublikowanej przed kilkunastu laty książce austriackiej badaczki i można je uznać za rodzaj prezentacji autorskiej, tak nowa forma, w jakiej Inge Scheidl prezentuje postawione niegdyś tezy, pozwala na bardziej syntetyczny ogląd rozwoju budownictwa kościelnego w stolicy podwójnej monarchii, a przez to – mamy nadzieję – będzie interesująca również dla czytelników niezajmujących się na co dzień architekturą doby historyzmu w Austrii.
Za szczególnie ciekawe należy uznać zamykające niniejszy tom opracowanie pióra Andrzeja Betleja, poświęcone nieznanym listom Henryka i Karola Marconich ze zbiorów The Getty Research Institute w Los Angeles. Korespondencja ta, jako materiał źródłowy, została wyjątkowo opublikowana w języku oryginału.
Oddając do rąk Czytelników kolejny tom „Sacrum et Decorum” Redakcja ma nadzieję, że spotka się on z równym zainteresowaniem i życzliwością jak poprzednie.