Redakcja
Pierwsza połowa wieku XX to okres niezwykle istotny w dziejach kultury polskiej, obejmujący dwudziestolecie niepodległości, spięte jak klamrą cezurą dwóch wojen światowych. Dążenie do zharmonizowania różnorodnych tradycji z nowoczesnością w ramach odradzającej się państwowości polskiej prowadziło do dynamicznego rozwoju życia artystycznego. Szczególna sytuacja panowała na kresach Rzeczypospolitej, gdzie bogactwo historycznego dziedzictwa współistniejących ze sobą przez wieki różnorodnych społeczności owocowało rozkwitem oryginalnej kultury, którą wkrótce wichry historii miały bezpowrotnie unicestwić.
W cieniu spektakularnych przemian i towarzyszących im konfliktów narastała świadomość konieczności wpisania twórczości o charakterze religijnym w realia współczesnego społeczeństwa, wyjścia poza mury kościołów i wąski krąg duchownych mecenasów, reprezentujących w większości zachowawcze i krępujące kreatywność artystów poglądy na formę sztuki sakralnej. Dzięki działaniom podejmowanym na tym polu twórczość religijna zaistniała na kilka dziesięcioleci w oficjalnym obiegu sztuki, zanim po przerwie spowodowanej wojną, w państwie realnego socjalizmu, została niemal zepchnięta do niebytu i funkcjonowania na zasadach półlegalnych.
Niebagatelną rolę w teorii i praktyce sztuki religijnej tego czasu odegrały wystawy i konkursy, których celem było zainteresowanie wybitnych artystów specyfiką działalności twórczej na rzecz Kościoła oraz formacja estetyczna księży i szerokich rzesz wiernych. Artykuł Joanny Wolańskiej poświęcony jest właśnie tej tematyce. Omawiając kolejne przedsięwzięcia wystawiennicze i towarzyszące im wypowiedzi krytyków, artystów czy duchownych, krakowska badaczka zaprezentowała ewolucję postulatów i oczekiwań, świadczącą o pragnieniu przezwyciężenia narastającego i dostrzeganego powszechnie zastoju w tej dziedzinie sztuki. Artykuł stanowi zarazem doskonałe wprowadzenie do zagadnień związanych z kościelnym malarstwem monumentalnym w Polsce pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Autorka w syntetyczny sposób przedstawiła ówczesne tendencje i przemiany stylistyczne, przywołując licznych twórców oraz ich najgłośniejsze realizacje.
Monumentalnego malarstwa sakralnego w II Rzeczpospolitej dotyczy również monograficzny artykuł Macieja I. Orzechowskiego. Prezentując malowidła cerkwi Bazylianów w Żółkwi, autor omawia frapujące zderzenie ikonografii typowej dla Kościoła łacińskiego z rozwiązaniami stosowanymi w świątyniach wschodniego chrześcijaństwa. Powstaniu malowideł towarzyszyły perturbacje związane z narastającym konfliktem polsko-ukraińskim, a trudna historia zakonu i samej świątyni, położonej na kulturowym pograniczu, przyczyniła się do powstania niezwykle interesującego zespołu dekoracji malarskich.
Kolejne dwa artykuły, które oddajemy w ręce Czytelników, poświęcone są mało znanym reprezentantom polskiej sztuki witrażowej 1. połowy XX wieku: Irena Kontny omawia prace śląskiego artysty Fryderyka Romańczyka, wskazując na jego związki z twórczością Wyspiańskiego, natomiast Danuta Czapczyńska zebrała podstawowe fakty związane z działalnością niesłusznie dziś zapomnianych warszawskich pracowni witrażowniczych – Franciszka Białkowskiego i Władysława Skibińskiego. Częsta obecność na łamach „Sacrum et Decorum” artykułów poświęconych malarstwu witrażowemu odzwierciedla dający się zauważyć w ostatnich latach postęp badań nad tą dziedziną twórczości. Intensyfikację prac badawczych należy wiązać z prężną działalnością Stowarzyszenia Miłośników Witraży „Ars Vitrea Polona”, którego członkiniami są obie autorki, oraz imponującym projektem realizowanym przez Corpus Vitrearum Polska.
Joanna Wolańska w artykule inicjującym niniejszy tom odnotowuje apele, przewijające się w dyskusji o polskiej sztuce sakralnej lat 30. minionego stulecia, by zamówienia kościelne kierować do artystów wybitnych, niezależnie od ich światopoglądu. Głosy te były antycypacją słynnego apelu do twórców, sformułowanego we Francji przez o. Couturiera już po drugiej wojnie światowej. Jedną z wielu odpowiedzi na to wezwanie była słynna kaplica w Ronchamp, której zróżnicowane i niejednokrotnie biegunowo różne sposoby odbioru i naukowej analizy omawia Cezary Wąs w artykule stanowiącym kontynuację rozważań rozpoczętych w poprzednim wydaniu „Sacrum et Decorum”.
Ostatnim prezentowanym tekstem jest omówienie prac renowacyjnych, prowadzonych w kompleksie kościoła i klasztoru Karmelitów w Poznaniu w wieku XX (głównie po II wojnie światowej), przedstawione przez o. Benignusa Wanata.
Bieżący tom – obszerniejszy niż poprzednie – zawiera mniejszą ilość artykułów, co z pewnością nie ujdzie uwagi stałych Czytelników. Sądzimy jednak, że żądanie skrócenia tekstów odbiłoby się niekorzystnie na ich zawartości merytorycznej. Mamy nadzieję, że Czytelnicy podzielą naszą opinię.
Tradycyjnie już składamy podziękowania władzom Uniwersytetu Rzeszowskiego, firmie ASSECO Poland oraz Prezydentowi Miasta Rzeszowa, to bowiem dzięki ich wsparciu możliwe było wydanie kolejnego rocznika naszego pisma.