Elżbieta Matyaszewska
Lublin (badacz niezależny)
Abstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest ukazanie szeroko zakrojonej dyskusji o kondycji sztuki religijnej drugiej połowy XIX wieku, prowadzonej na łamach prasy katolickiej oraz podczas organizowanych wieców katolickich, mających stanowić antidotum na zbytnie zeświecczenie ówczesnej Europy, w tym także Polski. Zgodnie z definicją zawartą w Encyklopedii Kościelnej wiece to zjazdy, czy inaczej, kongresy środowisk katolickich, których głównym celem było „za pomocą wzajemnej wymiany myśli spotęgować wpływ zasad Kościoła katolickiego w dziedzinach życia nie tylko religijnego, ale i społecznego, naukowego i narodowego”. Podczas owych kongresów, odbywanych w różnych krajach Europy, podnoszono także zagadnienia dotyczące szeroko pojętej kultury religijnej, w tym także sztuki.
Pierwszy zjazd katolicki na terenach Galicji odbył się w Krakowie na początku lipca 1893 roku, a kolejny we Lwowie trzy lata później. Oba wiece uzmysłowiły przede wszystkim, jak wielkim wyzwaniem dla środowisk artystycznych i kościelnych było zdefiniowanie i jasne wykreślenie ram sztuki religijnej, która nie tylko odpowiadałaby oczekiwaniom społecznym, ale jednocześnie spełniałaby wymogi Kościoła, traktującego przeznaczane dlań dzieła sztuki jako obiekty najwyższego kultu. Podczas obrad zajmowano się także problemem właściwej opieki konserwatorskiej nad licznymi, zabytkowymi świątyniami rozsianymi po całej Galicji – próbowano między innymi określić, jakiego typu zabiegi restauratorskie powinny być wprowadzane do zabytkowych świątyń, by nie niszczyć ich dawnego charakteru.
Podobne w swym przeznaczeniu były liczne teksty zamieszczane w prasie katolickiej, z konkretnymi wskazówkami, jak powinno się przyozdabiać kościoły, by nie traciły nic ze swej sakralności i chrześcijańskiego ducha. Początkowo teksty dotyczyły głównie zagadnień związanych z architekturą sakralną i rzemiosłem artystycznym, a kolejne poświęcono rozważaniom o malarstwie religijnym oraz jego dostosowywaniu do wymogów dogmatycznych. Pisano też o konieczności podjęcia dalszych działań na rzecz ciągłego rozkrzewiania wiedzy o sztuce religijnej i jej historii oraz nieustannego podnoszenia poziomu współczesnej sztuki kościelnej.
Słowa kluczowe: wiece katolickie, sztuka religijna, Galicja
Bibliografia
Bołoz-Antoniewicz J., Cele i drogi sztuki kościelnej, Żółkiew 1897.
Bołoz Antoniewicz J., W sprawie sztuki kościelnej [w :] Księga Pamiątkowa Drugiego Wiecu Katolickiego odbytego we Lwowie w dniach 7, 8 i 9 lipca 1896 roku. Część II: Referaty, Lwów 1899, s. 277-292.
Bołoz-Antoniewicz J., W sprawie nauki historyi sztuki chrześcijańskiej w seminaryach duchownych, [w:] Księga pamiątkowa drugiego Wiecu Katolickiego odbytego we Lwowie w dniach 7, 8 i 9 lipca 1896 roku. Część II: Referaty, Lwów 1899, s. 341-348.
Górski M. K., Polska sztuka współczesna 1887-1894, „Przegląd Polski”, R.XXIX, 1895, T. 115, s. 131-162; 322-362.
Kozak A., Sakralizacja form obrazowych w sztuce XIX wieku. Stan badań i problemy, „Biuletyn Historii Sztuki”, R. 50, 1988, nr 1-2, s. 93-104.
Leśniak F., O zaspokojeniu dzisiejszych artystycznych potrzeb Kościoła, [w:] Księga pamiątkowa Wiecu Katolickiego w Krakowie, odbytego w dniach 4, 5 i 6 lipca 1893, Kraków 1893, s. 601-606.
Ł.E. [Edmund Łoziński?], Listy z Wystawy Wiedeńskiej o sztuce chrześcijańskiej, „Przegląd Katolicki”, R. XX, 1882, nr 40, s. 625-628; nr 41, s. 641-644; nr 44, s. 693-696.
Łuszczkiewicz W., O tynkowaniu kościołów zewnątrz, „Przegląd Katolicki”, R. XIX, 1881, nr 17, s. 283-286; W sprawie malowania kościołów, nr 21, s. 347-351; nr 22, s.364-367; Sprzęty kościelne dawne i nowe, ich styl i polichromija. Jako wskazówka dla duchownych przy restauracji jednych a porada przy nabywaniu i sprawianiu drugich, nr 33, s. 541-544; O nowych ołtarzach w kościele, „Przegląd Katolicki”, R. XX, 1882, nr 5, s. 67-70.
Łuszczkiewicz W., Poradnik dla zajmujących się utrzymywaniem i restauracją kościołów i kościelnych sprzętów, Kraków 1887.
Łuszczkiewicz W., Dzieła sztuki w kościele. Malarstwo i rzeźba religijna, „Przegląd Katolicki”, R. XXI, 1883, nr 10, s. 152-155; nr 12, s. 190-192; nr 14, s. 220-222; nr 18, s. 284-286; nr 23, s. 366-369; nr 31, s. 497-500.
Łuszczkiewicz W., O konserwacyi i restauracyi zabytków sztuki kościelnej, [w:] Księga pamiątkowa Wiecu Katolickiego w Krakowie, odbytego w dniach 4, 5 i 6 lipca 1893, Kraków 1893, s. 583-591.
Mickiewicz A., O malarstwie religijnem. (Z oryginału francuskiego przełożył Józef Kallenbach), „Tygodnik Ilustrowany”, 1891, Serya V, T. III, nr 53, s. 7-10; nr 54, s. 20, 22.
Morawski M., Prawda o sztuce. (S. Witkiewicz, Sztuka i krytyka u nas. Wydanie drugie. Warszawa 1891), „Przegląd Powszechny”, R. IX, 1892, T. XXXIII, s. 1-25.
Mycielski J., Malarstwo w Polsce od r. 1764 do r. 1887, „Przegląd Polski”, R. XXIX, 1895, T.115, s. 82-130, 282-321; T. 116, s. 392-425, 652-687; R. XXX, T. 117, s. 138-214, 432-499, 667-734; T. 118, s.351-382, 595-643; T. 120, s. 92-129, 371-423, 632-701; R. XXXI, 1896, T. 121, s. 104-163.
Mycielski J., Koreferat do referatu Prof. dr. Jana Bołoz Antoniewicza „W sprawie sztuki kościelnej” w: Księga Pamiątkowa Drugiego Wiecu Katolickiego odbytego we Lwowie w dniach 7, 8 i 9 lipca 1896 roku. Część II: Referaty, Lwów 1899, s. 293-300.
Mycielski Jerzy, Koreferat do referatu prof. Dr. Jana Bołoz Antoniewicza „W sprawie historyi sztuki kościelnej”, [w:] Księga pamiątkowa drugiego Wiecu Katolickiego odbytego we Lwowie w dniach 7, 8 i 9 lipca 1896 roku. Część II: Referaty, Lwów 1899, s. 349-354.
Skrochowski E., Obrazy religijne na pierwszej Wielkiej Wystawie Sztuki Polskiej w Krakowie, „Przegląd Powszechny”, R. IV, 1887, T. 16, nr. 10, s. 176-186.
Skrochowski E., Pierwsza wielka wystawa sztuki polskiej, „Przegląd Polski”, R. XXII, 1887, T. 86, nr 258, s. 546-574.
Skrudlik M., Z zagadnień współczesnej sztuki kościelnej. Na marginesie Listu Pasterskiego J. Em. Ks. Kardynała Al. Kakowskiego, „Przegląd Katolicki”, R. 71, 1933, nr 8, s. 116-118.
Sokołowski M., O kulcie Świętych polskich, obrzędach, zwyczajach i świętach im poświęconych, [w:] Księga pamiątkowa Wiecu Katolickiego w Krakowie, odbytego w dniach 4, 5 i 6 lipca 1893, Kraków 1893, s. 620-623.
Tomkowicz S., Jubileuszowa Wystawa Sztuki w Monachium, „Przegląd Polski”, R. XXIII, 1888, T. 90, nr 270, s. 563-592.
Tomkowicz S., Malarze polscy i malarstwo religijne na wystawie monachijskiej 1888 r., „Przegląd Polski”, R. XXIII, 1889, T. 91, nr 272, s. 342-375.
Towarzystwo św. Łukasza w Krakowie, „Przegląd Katolicki”, R. XX, 1882, nr 11, s. 180.
Wolańska J., Towarzystwo Świętego Łukasza w Krakowie i „Przyjaciel Sztuki Kościelnej” [w:] Wojciech Bałus, Ewa Mikołajska, ks. Jacek Urban, Joanna Wolańska, Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX. Część I, Kraków 2004, s. 37-84.