Grażyna Ryba
Uchwałą Senatu Uniwersytetu Rzeszowskiego z dnia 26 lutego 2009 roku utworzono Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej, usytuowane w strukturze organizacyjnej uczelni przy Wydziale Sztuki i związane z Pracownią Historii Sztuki działającą w ramach tegoż wydziału.
Powołanie Centrum było spełnieniem postulatu skierowanego do władz uczelni przez uczestników ogólnopolskiego sympozjum poświęconego rozwojowi badań nad sztuką sakralną ostatnich dwustu lat, które odbyło się w roku 2007 pod patronatem Rektora Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Inicjatywa uczonych spotkała się z aprobatą JM prof. dra hab. Włodzimierza Bonusiaka, ówczesnego Rektora uczelni, który przystąpił do utworzenia ośrodka powierzając całokształt prac organizacyjnych dr Grażynie Rybie, pracownikowi naukowo-dydaktycznemu Wydziału Sztuki UR.
Działania na rzecz utworzenia jednostki sfinalizował JM prof. dr hab. Stanisław Uliasz, obecny Rektor Uniwersytetu Rzeszowskiego. W prace konieczne do powołania Centrum włączyli się z dużą życzliwością i zaangażowaniem: prof. dr hab. Aleksander Bobko, Prorektor ds. Badań Naukowych i Współpracy z Zagranicą UR, oraz prof. dr hab. Jerzy Kierski, Dziekan Wydziału Sztuki UR. Nieocenioną pomocą i radą służyli także pracownicy poszczególnych pionów administracji uczelni, przede wszystkim mgr Janina Kut, Kwestor UR.
Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej jest jednostką o charakterze archiwalno-informacyjnym i naukowo-badawczym, a zakresem swoich prac obejmuje sztukę sakralną XIX i XX w. Cele i zadania jednostki zostały określone szczegółowo w Regulaminie zatwierdzonym przez Rektora UR. Należy do nich między innymi: pozyskiwanie, archiwizacja i digitalizacja dokumentacji sztuki sakralnej XIX i XX w. dotyczącej twórców, poszczególnych obiektów i ich zespołów, mecenasów i inwestorów (§ 5.1), sporządzanie dokumentacji fotograficznej i kart inwentarzowych (§ 5.2), gromadzenie informacji na temat prac naukowych i artykułów prasowych odnoszących się do współczesnej sztuki sakralnej (§ 5.3), podejmowanie prac badawczych (§ 6) oraz udostępnianie posiadanych zbiorów osobom prowadzącym badania z dziedziny związanej z działalnością ośrodka (§ 5.4, § 5.5)
Centrum planuje także organizację konferencji naukowych poświęconych różnym aspektom badań nad sztuką sakralną ostatniego dwuwiecza (§ 7.3). Wyniki prac badawczych prowadzonych w ramach jednostki bądź we współpracy z nią będą upowszechniane w formie monografii i wydawnictw cyklicznych objętych jej działalnością edytorską we współpracy z Wydawnictwem Uniwersytetu Rzeszowskiego (§ 7.4).
Należy nadmienić, że Centrum wydaje już rocznik „Sacrum et Decorum” – pismo o charakterze ogólnopolskim, ukazujące się w dwu wersjach językowych i zawierające publikacje z zakresu problematyki sztuki sakralnej i religijnej wieków XIX i XX. Drugi numer tego periodyku Redakcja oddaje właśnie w ręce Czytelników.
Niedostateczna ochrona prawna dzieł współczesnej sztuki sakralnej w Polsce pozwala na częstokroć bezmyślne niszczenie najwybitniejszych nawet realizacji. Wobec niedostatków dokumentacji często ginie nawet pamięć o tych dziełach. Jednocześnie, liczne problemy badawcze są efektem braku systematycznej archiwizacji materiałów źródłowych oraz sukcesywnie gromadzonych informacji o powstawaniu kolejnych realizacji sakralnych, wprowadzanych chociażby do wystroju świątyń, niejednokrotnie prowincjonalnych i oddalonych od ośrodków naukowych. Wiele interesujących dzieł nie jest znanych uczonym, a brak ich krytycznej analizy skazuje je na nieistnienie w obiegu naukowym, uniemożliwiając stworzenie syntetycznego i możliwie obiektywnego obrazu sztuki minionego stulecia. Prace sukcesywnie podejmowane i rozwijane w rzeszowskim Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej mają zachować dla historii sztuki i wprowadzić na szerszą skalę do świadomości zbiorowej współczesne realizacje sakralne oraz dopomóc wszystkim tym uczonym, którzy przedmiotem swoich badań czynią właśnie sztukę religijną.
Patronem, rzecznikiem i wielkim promotorem rzeszowskiego Centrum jest prof. dr hab. Andrzej K. Olszewski, historyk sztuki o wielkich zasługach dla badań nad współczesną sztuką sakralną. Profesor od kilkudziesięciu lat postulował konieczność powołania tego typu ośrodka, a po utworzeniu go w Rzeszowie przekazał dorobek ponad trzydziestu lat swojej pracy w zakresie dokumentacji współczesnej sztuki sakralnej na rzecz jednostki.
Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej Uniwersytetu Rzeszowskiego, będąc jedyną tego typu placówką w Polsce, posiada swoje odpowiedniki działające od dawna przy ośrodkach uniwersyteckich w Niemczech, Francji czy Włoszech. Nawiązanie współpracy z tymi instytucjami oraz z pokrewnymi placówkami w Polsce pomoże w zdobyciu doświadczeń ułatwiających realizację zadań stojących przed rzeszowskim Centrum.
Władze Uniwersytetu Rzeszowskiego przeznaczyły na siedzibę instytucji jeden z najpiękniejszych budynków w mieście – pozostający w gestii uczelni tzw. Letni Pałacyk Lubomirskich, wzniesiony na przełomie XVII i XVIII wieku według planów Tylmana z Gameren i w kilkadziesiąt lat później przebudowany jako maison de plaisance, który jeszcze teraz zachował nieco z atmosfery i blasku czasów swej świetności.
W gmachu znajduje się biuro i czytelnia Centrum oraz sala konferencyjna z zapleczem. Usytuowanie budowli w zabytkowym śródmieściu Rzeszowa, piękno architektury, nastrojowe wnętrza oraz możliwość odpoczynku w ogrodzie otaczającym pałacyk stwarzają dogodne warunki pracy dla osób korzystających z usług tej instytucji i przybywających na konferencje. Natomiast na zbiory gromadzone w Centrum przeznaczono powierzchnię magazynową obejmującą jedno piętro Biblioteki Uniwersyteckiej, spełniającej wszelkie wymogi dotyczące warunków przechowywania cennych archiwaliów.
Uroczysta inauguracja działalności Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej przy Wydziale Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego miała miejsce 18 lutego 2009 roku w siedzibie placówki. W uroczystości wzięli udział: przedstawiciele władz uczelni i środowiska uniwersyteckiego, lokalnego Kościoła, władz miejskich oraz zaproszeni goście, jak również osoby zainteresowane rozwojem badań nad współczesną sztuką sakralną. Gościem honorowym był prof. Andrzej K. Olszewski – niestrudzony orędownik utworzenia Centrum.
Uroczystość zainaugurowało wystąpienie JM prof. dr. hab. Stanisława Uliasza, który wypowiedział się na temat celów i zadań nowej jednostki oraz wręczył nominację na jej kierownika dr Grażynie Rybie, z poruczenia władz uczelni zajmującej się organizacją jednostki. Przemówienie JE biskupa Edwarda Białogłowskiego koncentrowało się wokół zagadnień związanych ze znaczeniem sztuki dla misji Kościoła w społeczeństwie współczesnym. Prof. dr hab. Jerzy Kierski, dziekan Wydziału Sztuki UR, dokonał charakterystyki działalności kierowanej przez siebie jednostki, w której strukturę włączono także Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej.
W ramach inauguracji Centrum zorganizowano konferencję naukową „Dokumentacja sztuki sakralnej XIX i XX w. Cele, metody, realizacja”. Zaproszeni prelegenci wygłosili referaty podsumowujące doświadczenia własne i reprezentowanych przez siebie instytucji w zakresie archiwizacji dokumentów związanych z różnymi dziedzinami sztuki. Ks. prof. dr hab. Józef B. Wanat, zasłużony historyk sztuki i archiwista, omówił w swojej wypowiedzi znaczenie archiwów zakonnych w pracy naukowca zajmującego się obiektami będącymi przedmiotem kultu religijnego. Ks. dr Waldemar Żurek przedstawił wkład Instytutu Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w badania nad kulturą polską, natomiast mgr Izabela Sosnowska-Kozieł zapoznała zebranych z działalnością dokumentacyjną prowadzoną w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.
Kolejnym wydarzeniem uświetniającym uroczystość był wernisaż wystawy „Wyrazić Niewyrażalne” prezentującej prace profesorów Wydziału Sztuki Uniwersytetu Rzeszowskiego: Stanisława Białogłowicza, Tadeusza Boruty oraz Tadeusza Wiktora. Otwarciu wystawy towarzyszyła prelekcja dr Grażyny Ryby na temat poszukiwań formalnych w sztuce współczesnej mających ukierunkowanych na treści metafizyczne. Aranżacji wystawy dokonano dzięki zaangażowaniu Przemysława Tejkowskiego, dyrektora Teatru im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie.
Uroczyste otwarcie Centrum Dokumentacji Współczesnej Sztuki Sakralnej było również okazją do promocji przedsięwzięcia inaugurującego działalność tej instytucji – pierwszego numeru wspomnianego już rocznika „Sacrum et Decorum”, przygotowywanego równolegle z organizacją ośrodka.
Twórcy i współpracownicy nowej jednostki naukowej mają nadzieję, że przy wsparciu władz Uniwersytetu, pokrewnych instytucji, Kościoła oraz uczonych i artystów w niedługim czasie rzeszowskie Centrum prężnie rozwinie swoją działalność i będzie mogło służyć pomocą wszystkim zainteresowanym sztuką sakralną naszych czasów.