Anna Siemieniec
Uniwersytet Warszawski
Streszczenie
Współczesna sztuka cerkiewna w Polsce stanowi zagadnienie wytyczające wielostronne kierunki badań. Obecnie zogniskowane są one zarówno wokół twórczości poszczególnych artystów, jak i zastosowanych przez nich nowych rozwiązań formalnych, prowadzących do ubogacenia tradycji cerkiewnej. Oprócz Jerzego Nowosielskiego oraz Adama Stalony-Dobrzańskiego, którzy przyczynili się do renesansu sztuki cerkiewnej w Polsce, należy zwrócić uwagę na twórczość Sotyrysa Pantopulosa i poddać ją poprawnej atrybucji. Dwa komplety ikon namiestnych ukazujące Pantokratora oraz Bogurodzicę namalowane w 1969 roku przez Pantopulosa do ikonostasów projektu Stalony-Dobrzańskiego zrealizowanych dla katedry prawosławnej pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy we Wrocławiu oraz cerkwi pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gródku koło Białegostoku są tego przykładem. Przez wiele lat ich autorstwo przypisywano głównie Stalony-Dobrzańskiemu. Dziś obie pary ikon znalazły wtórną lokalizację wskutek przebudowania ikonostasu (Gródek, 1995) lub jego demontażu (Wrocław, 2019) – w tym wypadku, wedle opinii opiekunów cerkwi, jako konstrukcji nieodpowiadającej wymogom liturgii prawosławnej. Przed historykami sztuki stoi zatem pilne zadanie wyeksponowania wartości tych prac, a ostatecznie doprowadzenia do wpisania ich do rejestru zabytków. Okazuje się, że jest to jedyna szansa, by na trwałe zachować to dziedzictwo w niezmienionym stanie.
Słowa kluczowe: Sotyrys Pantopulos, Adam Stalony-Dobrzański, Jerzy Nowosielski, sztuka cerkiewna, ikona, ikonostas
Bibliografia
Archiwum Adama Stalony-Dobrzańskiego (=AASD), Kopia projektu urządzenia wnętrza Katedry Prawosławnej we Wrocławiu autorstwa Adama Stalony-Dobrzańskiego, Jerzego Nowosielskiego i Aleksandra Grygorowicza, Kraków 1963, s. 3.
AASD, List Adama Stalony-Dobrzańskiego do ks. Włodzimierza Doroszkiewicza, Kraków, 10 IX 1967, s. 1–2.
AASD, List Adama Stalony-Dobrzańskiego do ks. Włodzimierza Doroszkiewicza, 30 IV 1968.
AASD, List ks. Włodzimierza Doroszkiewicza do Adama Stalony-Dobrzańskiego, ołówkowa data otrzymania listu 30 VI 1968. AASD, Umowa-zlecenie zawarta pomiędzy ks. Włodzimierzem Doroszkiewiczem a Adamem Stalony-Dobrzańskim, 7 VII 1969, Gródek, s. 1.
AASD, List Adama Stalony-Dobrzańskiego do ks. Włodzimierza Doroszkiewicza, Kraków, 25 I 1970, s. 1.
Archiwum Konserwatora Miejskiego we Wrocławiu (=AKMW), sygn. 288/15, Listy Metropolity Bazylego do wrocławskiego Konserwatora Zabytków oraz do Urzędu do Spraw Wyznań z 17 III 1975.
Czerni K., Projekty i realizacje sakralne Jerzego Nowosielskiego dla świątyń obrządku wschodniego we Wrocławiu, „Sacrum et Decorum” VII, Rzeszów 2014.
Czerni K., Nowosielski w Małopolsce. Sztuka sakralna, Kraków 2015.
Czerni K., Nowosielski – sztuka sakralna. Podlasie, Warmia i Mazury, Lublin, Białystok 2019.
Dzielnica Wzajemnego Szacunku 4 Wyznań, http://www.fundacja4wyznan.pl/index.php?str=2 [dostęp 27 V 2020]
Gerent P., Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989, Toruń 2007.
Habura I., Masalski G., Oświęcenie nowego ikonostasu we wrocławskiej katedrze, http://diecezjawroclawskoszczecinska.pl/news/display?id=736&fbclid=IwAR1XcAgziTGNJS6DUGesRw4dDhs9SRPuILmNzEAoJSzQEjZalG7Mtl3AeRg [dostęp 26 V 2020].
Maciejewska B., Znawcy z całej Polski w obronie dzieła wybitnego artysty, które proboszcz chce usunąć z katedry, bo mu nie odpowiada, „Gazeta Wyborcza”, 2 VII 2019 (wydanie online).
Maciejewska B., Nowosielski pod ochroną. Demontaż ikonostasu w katedrze wstrzymany, „Gazeta Wyborcza” 29 VIII 2019 (wydanie online).
Maciejewska B., Ikonostas w katedrze bez Nowosielskiego, mimo apeli muzealników. W nowym zamontowano cyfrowe wydruki ikon, „Gazeta Wyborcza” 9 I 2020 (wydanie online).
Parafia Prawosławna Narodzenia NMP w Gródku. Historia, http://www.grodek.cerkiew.pl/historia-1 [dostęp 26 V 2020].
Radziukiewicz A., Gródek nad Supraślą. Z dziejów prawosławnej parafii, Gródek 2011.Siemieniec A., Witraże Adama Stalony-Dobrzańskiego dla cerkwi prawosławnych we Wrocławiu, „Sacrum et Decorum” VII, 2014, s. 104–126.
Siemieniec A., Projekty i realizacje witrażowe Adama Stalony-Dobrzańskiego dla warszawskich parafii prawosławnych, „Sacrum et Decorum” IX, 2016, s. 97–127.
Siemieniec A., Witraże Adama Stalony-Dobrzańskiego w cerkwi pw. Narodzenia NMP w Gródku, konferencja naukowa „Cenne – Niedocenione. Z badań nad sztuką sakralną i religijną XIX–XXI wieku”, 16–17 XI 2017, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Uniwersytet Rzeszowski, artykuł złożony do druku.